Rechten en plichten

Tekening van de zuidzijde van de Markt met rechts het stadhuis. Tekenaar en jaar onbekend. Op de tekening staan rechtsonder de initialen H.C.

Niet iedere burger van Geertruidenberg kon zomaar een bestuursfunctie vervullen. Om hiervoor in aanmerking te komen moest men welgesteld en van onbesproken gedrag zijn en gedurende vier jaar ingeschreven staan als inwoner van de stad. Alleen gereformeerden konden openbare bestuursfuncties bekleden. De elite nam op basis van vrijwilligheid deel aan het bestuur van lagere instellingen om ervaring op te doen voor het grote werk. Ze gingen aan de slag als kerkmeester, weesmeester of armenvoogd. Na verloop van tijd konden ze, vaak via invloedrijke familieleden, een gooi doen naar een hoger en lucratiever ambt.
De inwoners van de stad hadden verplichtingen. Ze moesten bepaalde diensten verlenen, zoals nachtwacht, brandwacht of dijkwacht. De verdediging van de stad was de verantwoordelijkheid van de burgers zelf en hiertoe vormden ze een burgerwacht of schutterij, waaraan in principe alle mannelijke inwoners deelnamen. De elite had de plicht om leiding te geven aan deze wachten. Hoewel Geertruidenberg een vestingstad en een garnizoensstad was, hoefden de gelegerde soldaten zich niet in te zetten voor de stad. Ze waren in Geertruidenberg ondergebracht voor de verdediging van een bepaald gebied of met een bepaalde opdracht.
In 1774 bestond het bestuur uit:
Mr. Harmen Adolf van Sloterdijck, baljuw en schout
Jacob Hendrik Verkouteren, secretaris
Michiel Smits, thesaurier
De schepenen Cornelis van der Hult, Antonie Johan van Doorn, Dirk Ruyssenaars, Mr. Jacob Mout van der Meer, Johan Spruit Janszoon, Hermanus Wessels en Joost Baasen Smits. Deze laatste was tevens vertegenwoordiger van de baljuw over de zes Hollandse dorpen in de Langstraat (Raamsdonk, Waspik, Sprang, Capelle, Vrijhoeve, Besoijen en Baardwijk).
De rentmeester van de Nassause Domeinen was Johan van Doorn.
De opziener van ’s lands werken was Hendrik Vogel.
Johan van Doorn en Hendrik Vogel traden tevens op als burgemeesters.